Η φωτογραφία ήταν εξαρχής μια "τυπωμένη" τέχνη. Ξεκίνησε από τις μονές εικόνες, εξελίχθηκε στις ομαδοποιημένες εικόνες και κατέληξε στα φωτογραφικά σύνολα. Όσο περνούσε ο καιρός, η φωτογραφική σκέψη λειτουργούσε ολοένα και περισσότερο με γνώμονα το "έργο", ένα σύνολο εικόνων με κοινές συνιστώσες (θεματολογικά ή/και φορμαλιστικά). Η φωτογραφία άρχισε σιγά σιγά να ζει σε βιβλία. Τα περισσότερα από αυτά δημιουργήθηκαν από μια απλή συγκέντρωση και ταξινόμηση του έργου ζωής ενός φωτογράφου, τότε που ο φωτογράφος ήταν συνυφασμένος με το αρκετά συγκεκριμένο φωτογραφικό έργο του. Από τη δεκαετία του '50 και έπειτα, περισσότεροι φωτογράφοι άρχισαν να καταπιάνονται με διακριτά projects, στήνοντας έτσι φωτογραφικά βιβλία με μικρότερο θεματολογικό εύρος αλλά πολύ μεγαλύτερη συνοχή. Κατά καιρούς εμφανίστηκαν βιβλία/projects που λειτουργήσαν καταλυτικά και άνοιξαν νέους δρόμους στη φωτογραφία.
Η σύγχρονη ψηφιακή εποχή δεν έχει αφήσει πολύ χώρο στο βιβλίο. Η σύγχρονη εποχή δεν έχει αφήσει ιδιαίτερο χρόνο ούτε στην ιστορία της φωτογραφίας. Όμως τα φωτογραφικά βιβλία, αυτά που στην ουσία αποτελούν την ιστορία της φωτογραφίας, παραμένουν ο καλυτερος τρόπος για να μάθει κάποιος φωτογραφία. Αυτή η γραμμή που οδηγάει από τον Walker Evans στον Robert Frank και τον Bruce Davidson, που στρίβει διαγώνια για να συναντήσει τους Lee Friedlander και Garry Winogrand, που προσθέτει χρώμα με τους Stephen Shore, Joel Meyerowitz & Joel Sternfeld, που απενοχοποιεί το snapshot με τον William Eggleston, που μπαίνει στην ατμόσφαιρα της Fransesca Woodman και της Sally Mann, που βυθίζεται στις εμμονές του Michael Ackerman και του Anders Petersen. Αυτή η γραμμή, η Ιστορία της Φωτογραφίας, αξίζει να μελετηθεί μέσα από τα φωτογραφικά βιβλία.
Σκοπός αυτής της λίστας είναι να προτείνει κάποια προσιτά φωτογραφικά βιβλία. Ως "πηγή" διάλεξα το αγγλικό Amazon, δεδομένου ότι έχει μεγάλη ποικιλία, φυσιολογικές τιμές και εύκολη παράδοση (εντός Ε.Ε.) στην Ελλάδα. Ως μέγιστο "χαμηλό κόστος" όρισα τις 30 λίρες. Δυστυχώς τα φωτογραφικά βιβλία βγαίνουν σε μικρά τιράζ και τα καλά φωτογραφικά βιβλία έχουν την τάση να εξαντλούνται σχετικά γρήγορα. Έτσι κάποια βιβλία που προσωπικά είχα αγοράσει φθηνά, πλέον πωλούνται σε τετραπλάσια τιμή (πχ το Half Life του Michael Ackerman το είχα αποκτήσει πριν μερικά χρόνια για ~30 αγγλικές λίρες). Παρ'όλα αυτά υπάρχουν αρκετά σημαντικά φωτογραφικά βιβλία σε φυσιολογικές (για την Ελληνική τσέπη τουλάχιστον) τιμές.
The History of Photography: From 1839 to the Present
Πρωτοεκδόθηκε το 1937, και είναι περισσότερο κείμενο παρά φωτογραφίες. Είναι μια καλή πηγή για την ιστορία της εξέλιξης του φωτογραφικού μέσου, σε τεχνικό αλλά και σε αισθητικό επίπεδο. Η πέμπτη έκδοσή του περιλαμβάνει 300+ φωτογραφίες από φωτογράφους όπως William Henry Fox Talbot, Timothy O'Sullivan, Julia Margaret Cameron, Peter Henry Emerson, Alfred Stieglitz, Paul Strand, Edward Weston, Dorothea Lange, Walker Evans, Ansel Adams, Brassaï, Henri Cartier-Bresson, Harry Callahan, Robert Frank & Diane Arbus. Σε αυτή τη νέα έκδοση έχουν συμπεριληφθεί και εκπρόσωποι της έγχρωμης φωτογραφίας, όπως οι Eliot Porter, Ernst Haas, William Eggleston, Stephen Shore και Joel Meyerowitz.
Walker Evans: American Photographs
Ο Walker Evans είναι ο προπομπός όλων, και ειδικότερα της ντοκουμενταρίστικης οπτικής της Αμερικάνικης φωτογραφίας. Ασχολήθηκε πολύ με το "κανονικό", το καθημερινό, τους απλούς ανθρώπους της κοινωνίας στην οποία ζούσε. Το "American Photographs" είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία στην ιστορία της φωτογραφίας. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1938 από το MOMA. Ευτυχώς συνεχίζει να εκδίδεται μέχρι σήμερα, οπότε και η τιμή του παραμένει σε φυσιολογικά επίπεδα.
Robert Frank: The Americans
Ο Robert Frank προσπάθησε να εκδόσει αυτό το βιβλίο στην Αμερική, όμως κανείς δεν το ήθελε. Τελικά το πήγε στη Γαλλία, όπου εκδόθηκε το 1958. Το "The Americans" άλλαξε το ρου της σύγχρονης φωτογραφίας, και είναι ένα από τα πιο σημαντικά φωτογραφικά βιβλία του 20ου αιώνα. Οι φωτογραφίες του Frank κοιτάνε πίσω από τη "χαρούμενη βιτρίνα" της Αμερικάνικης κοινωνίας, αποκαλύπτοντας τον ρατσισμό, τη διαφθορά και τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές λόγω του καταναλωτισμού, ενώ ταυτόχρονα τονίζουν όμορφες και ξεχασμένες πλευρές της Αμερικάνικης ζωής.
Garry Winogrand
Ο αγαπητός Garry είναι ο πρώτος φωτογράφος που κατάφερε να στραβώσει τόσο πολύ το κάδρο του, αλλά να μη χάσει ποτέ την ισορροπία του. Φωτογράφησε μανιωδώς τη Νέα Υόρκη, και πέθανε πρόωρα το 1984, αφήνοντας πίσω του 2.500 ανεμφάνιστα φιλμ (καθώς και άλλα 6.000 που είχε εμφανίσει αλλά δεν είχε καν κοιτάξει τι περιείχαν). Δε δούλεψε ποτέ με σκοπό τη δημιουργία συγκεκριμένου portfolio, αλλά μέσα από τον όγκο της δουλειάς του βγήκαν αρκετές θεματολογίες, όπως το The Animals, το Women Are Beautiful και το Public Relations. Δυστυχώς τα περισσότερα βιβλία του είναι εξαντλημένα, οπότε θα πρέπει να βολευτούμε με τη γαλλική ρετροσπεκτίβα που εκδόθηκε το 2014.
William Eggleston's Guide
Το William Eggleston's Guide ήταν η πρώτη ατομική έκθεση έγχρωμης φωτογραφίας που παρουσιάστηκε ποτέ στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MOMA), και η πρώτη έγχρωμη φωτογραφική έκδοση του μουσείου. Ο καλλιτεχνικός κόσμος της εποχής δεν ήταν έτοιμος για τον κόσμο του Eggleston, γεμάτο έγχρωμα σνάπσοτς "αναμνηστικής αισθητικής", και αντέδρασε ανάλογα, με ύβρεις και αναθέματα. Ο Οδηγός του William Eggleston κατάφερε να αλλάξει τον υποτιμητικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζοταν η έγχρωμη φωτογραφία μέχρι εκείνη τη στιγμή, ανοίγοντας παράλληλα το δρόμο στα σνάπσοτς (που θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι ο πρόγονος του σημερινού instagram). Ο Οδηγός παραμένει σε κυκλοφορία: η αξία του είναι ανεκτίμητη, ενώ το κόστος πολύ χαμηλό.
Bruce Davidson: Subway
Ο Bruce Davidson είναι από τους λίγους φωτογράφους που είναι συνεπείς στην παραγωγή φωτογραφικών έργων υψηλού επιπέδου. Από το Brooklyn Gang των '50s/60s (τραβηγμένο με ασπρόμαυρο 35mm φιλμ) στο East 100th Street του 1970 (τραβηγμένο με ασπρόμαυρο φιλμ μεγάλου φορμά) και μετά στο Subway του 1986 (τραβηγμένο με έγχρωμο 35mm φιλμ), ο Davidson παραμένει μια ειδική περίπτωση φωτογράφου. Στο Subway ο Davidson εξερευνά το μετρό της Νέας Υόρκης, τους χώρους και τους "θαμώνες" του. Ενώ ξεκίνησε το συγκεκριμένο project με ασπρόμαυρο φιλμ, συνειδητοποίησε ότι για να αποτυπώσει σωστά το μικρόκοσμο του υπόγειου σιδηρόδρομου, έπρεπε να δουλέψει με έγχρωμο φιλμ. Το αποτέλεσμα τον δικαιώνει: το Subway είναι ένα καθηλωτικό σκοτεινό ταξίδι στη βασική συγκοινωνιακή αρτηρία της Αμερικάνικης μητρόπολης. Η νέα έκδοση (2011) του βιβλίου έχει γίνει με σύγχρονες ψηφιοποιήσεις των Kodachrome slides που είχε τραβήξει ο Davidson 30 χρόνια νωρίτερα.
Stephen Shore: Uncommon Places
Αντιγράφω αυτολεξεί από παλαιότερο κείμενο: "Το 1982 κυκλοφορεί το βιβλίο Uncommon Places, το οποίο τοποθετεί τον Shore στο πάνθεον της φωτογραφίας. Η ύπαρξη του χρώματος στις εικόνες του είναι φυσική συνέχεια των σκηνών που καταγράφει. Ο Stephen Shore δεν «κυνηγάει» το χρώμα, ούτε επιλέγει συγκεκριμένες συνθέσεις ώστε να αναδείξει την ύπαρξή του. Οι φωτογραφίες του αποτυπώνουν τον αληθινό και άκρως φυσιολογικό κόσμο, από τη θέση ενός μακρινού παρατηρητή ή ενός περαστικού, αποφεύγοντας τα κοινωνικά σχόλια. Παγωμένες, αποστασιοποιημένες από γεγονότα και στιγμές, και ενίοτε λυρικές, χρησιμοποιούν το χρώμα σαν «άγκυρα». Το χρώμα φροντίζει να κρατήσει τις εικόνες αυτές προσγειωμένες, προσδίδοντας τους μια αίσθηση καθημερινότητας και προσκαλώντας τον θεατή να τις εξερευνήσει σα να είναι απλά μια πραγματικότητα."
Sally Mann: Immediate Family
Τα θέματα της Sally Mann είναι τα μικρά παιδιά της. Τα φωτογραφίζει χωρίς καμία αίσθηση ιδιωτικότητας, όταν είναι γυμνά, όταν κοιμούνται, όταν τρώνε, όταν παίζουνε, όταν είναι άρρωστα ή χτυπημένα. Όλοι μαζί ζούνε σε μια απομονωμένη φάρμα μέσα στη φύση, και η τεχνοτροπία της Mann (κάμερα μεγάλου φορμά και πολύ παλιοί φακοί) κάνει την ατμόσφαιρα ακόμα πιο ονειρική. Η Sally Mann στο Immediate Family φέρεται (φωτογραφικά) στα παιδιά της σα να μην είναι σίγουρη αν η μητρότητα είναι χαρά ή απελπισία, και οι φωτογραφίες της κατεβαίνουν ολοένα και πιο βαθιά στα τούνελ της οικογενειακής ζωής, εκεί που οι περισσότεροι δεν τολμάνε να πάνε.
Michael Ackerman: Fiction
Το "ιδανικό" βιβλίο του Michael Ackerman είναι το End Time City (1999), αλλά αυτό έχει εξαντληθεί χρόνια πριν. Το ίδιο συνέβη και στο Half Life (2010) λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του. Έτσι καταλήγουμε στο Fiction, του οποίου οι 91 εικόνες αρκούν για να σχηματίσουμε μια γλαφυρή εικόνα από τον περίεργο κόσμο του Ackerman. Οι φωτογραφίες του είναι περισσότερο μεταφυσικές παρά ντοκουμέντα του κόσμου, αινιγματικές και έντονα συναισθηματικές. Ο Ackerman χρησιμοποιεί το μέσο της φωτογραφίας για να εξερευνήσει έννοιες όπως ο χρόνος, η ζωή, ο θάνατος.
Trent Parke: Minutes to Midnight
Το 2003, ο Trent Parke ξεκίνησε ένα road trip στην χώρα του, την Αυστραλία. Το ταξίδι του κράτησε δύο χρόνια και 90.000 χιλιόμετρα. Το Minutes to Midnight είναι η καταγραφή αυτού του ταξιδιού, στην οποία ο Parke μας δείχνει τους συμπατριώτες του χρησιμοποιώντας την πολύ ιδιαίτερη τεχνική του, που ανακατεύει το ντοκουμέντο με την ατμόσφαιρα, προσθέτοντας μια βαριά δόση συναισθηματισμού. Το Dream / Life παραμένει το καλύτερό του έργο, αλλά δυστυχώς είναι απλησίαστο. To Minutes to Midnight μας δίνει μια καλή γεύση του συγκεκριμένου φωτογράφου, σε αρκετά χαμηλό κόστος.
The Fashion Magazines
Τα Fashion Magazines μια σειρά από βιβλία μόδας, τα οποία επιμελήθηκαν φωτογράφοι που δεν ασχολούνται συνήθως με τη μόδα. Τα καλύτερα, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτά της Lise Sarfati, του Alec Soth και του Paolo Pellegrin. Ειδικά για τους δύο πρώτους, που τα κανονικά τους βιβλία είναι πλέον δυσεύρετα και πολύ ακριβά, τα συγκεκριμένα fashion magazines είναι μια πολύ ωραία εισαγωγή στον κόσμο τους. Όσον αφορά τον Paolo Pellegrin, το Storm του είναι ένα πραγματικά ξεχωριστό βιβλίο, με τα τυπωμένα σε ριζόχαρτο low-key πορτραίτα γιαπωνέζων να αποδεικνύουν έμπρακτα τη δύναμη της τυπωμένης φωτογραφίας.
The Photofiles and the 55ers
Πρόκειται για retrospective εκδόσεις από διάφορες εκδoτικές εταιρείες (Thames & Hudson, Phaidon κ.α.) με χαρακτηριστικό το μικρό μεγεθός. Βοηθάνε σε μια πρώτη γνωριμία με τον εκάστοτε φωτογράφο, χωρίς να ανοίγουν μεγάλες τρύπες στη τσέπη.
Τα όχι-και-τόσο-φθηνά-αλλά-αξιόλογα
Joel Sternfeld: American Prospects
O Joel Sternfeld πατάει γερά πάνω στα χνάρια του American Photographs και του The Americans, προσθέτει χρώμα και σουρεαλισμό, αποκαλύπτει μεγαλοπρεπή πλάνα και δημιουργεί ένα θρύλο. Το American Prospects κυκλοφόρησε το 1987 και έγινε αμέσως κλασσικό. Στο βιβλίο αυτό ο Sternfeld ορίζει εκ νέου το Αμερικάνικο τοπίο, γεμάτο με σουρεαλιστικές στιγμές: ένας ελέφαντας ξαπλωμένος στη μέση ενός επαρχιακού δρόμου, ένας πυροσβέστης αγοράζει κολοκύθες όταν πίσω ένα σπίτι φλέγεται, ένα μωρό μέσα στην κούνια του βρίσκεται παρατημένο πάνω σε ένα φράγμα. Η μαεστρία του Sternfeld έγκειται στο ότι ενώ όλες αυτές οι σκηνές μοιάζουν σκηνοθετημένες, στην πραγματικότητα είναι όλες τους αυθόρμητες. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αξίζει να κυνηγήσεις στη μεταχειρισμένη αγορά.
Josef Koudelka: Exiles
Όταν επανεκδόθηκε, το Σεπτέμβριο του 2014, κόστιζε λιγότερες από 30 λίρες, αλλά η έκδοση εξαντλήθηκε γρήγορα. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία ενός από τους πιο σημαντικούς φωτογράφους της (σχετικά) σύγχρονης ευρωπαϊκής φωτογραφίας. Το Exiles είναι μια σύγχρονη Οδύσσεια, ο απολογισμός της ζωής του Josef Koudelka, μιας ζωής αφιερωμένης στην νομαδική περιπλάνηση. Ο Josef Koudelka, πέρα από ένας "ταξιδιώτης του παντός", είναι και ο φωτογράφος με τα πιο προσεγμένα φωτογραφικά κάδρα στην ιστορία των προσεγμένων φωτογραφικών κάδρων.
